Cancel Culture
Ik heb in eigen beheer twee prequels en een sequel laten drukken over het leven van Damien Kingston, aansluitend bij de door de uitgever uitgebrachte en recent voltooide serie over zijn leven tijdens de Burgeroorlog.
Sindsdien denk ik in toenemende mate over iets, wat me zorgen baart, als privépersoon, als burger, maar ook als schrijfster. Natuurlijk ben ik totaal onbekend en vang ik als niet-hoge boom dus ook geen wind, maar je weet nooit hoe iets loopt. En waar ik me in dit opzicht toch wel zorgen over maak, is de ‘cancel culture’, en dan met name wat dit met het vrije woord doet.
Voor wie de term niet kent, even een korte uitleg. Cancel culture is het, grotendeels via social media, oproepen tot een algehele boycot van lieden die, in de mening van de gekwetste en tot die boycot oproepende persoon, een onwelgevallige mening hebben. Die boycot en het online shaming leiden er, op dit moment voornamelijk nog in de USA, toe dat mensen zonder meer worden ontslagen, omdat werkgevers het zich niet kunnen permitteren die beschadigde werknemers in dienst te houden, omdat hun eigen bedrijf daar ook onder zou lijden.
Die cancel culture gaat vaak gepaard met ernstige bedreigingen en soms ook met fysiek geweld. Sinds de Black Lives Matter-protesten heeft het een schrikbarende en tot in het belachelijke doorgetrokken vlucht genomen. De aflevering The German van de satirische komedie Fawlty Towers werd tijdelijk door de BBC van tv gehaald vanwege ‘racistisch taalgebruik’. Johan Derksen werd geslachtofferd na een slechte grap over Akwasi en Zwarte Piet. Activisten riepen op tot een boycot, op voorhand al, voordat sprekers of opzet bekend waren, van een racismedebat op tv, omdat gespreksleider Jort Kelder ’te wit en te geprivilegieerd’ was. Als blanke, hetero-man van middelbare leeftijd sta je sowieso al in het verdomboekje. En de werken van een schilder uit de 18e eeuw worden niet langer in musea getoond, omdat de man slaven had.
Er is een lange lijst aan, vaak absurdistische, voorbeelden, die ik hier niet wil herhalen, omdat ik er verdrietig van word. Maar mensen wordt de mond gesnoerd en uit angst voor hun carrière gaan velen, voor de media, door de (slappe) knieën.
En media en bedrijven zijn vaak zo bang voor de storm aan kritiek, dat ze doorslaan in hun poging om maar vooral geen aanstoot te geven. Zo was de historische, blanke koningin Charlotte in de serie Bridgerton ineens zwart, want er is de laatste tijd veel kritiek op series of films die ’te wit’ zijn. Dat is een prima argument, maar gaat naar mijn mening niet op voor historisch materiaal. Stel dat we het zouden omdraaien en dat we bij 12 Years a Slave een deel van de slaven wit zouden maken, omdat de film anders ’te zwart’ zou zijn…
En om dan meteen maar mijn nek op het hakblok te leggen: kijk eens naar de reclames op televisie de laatste tijd. Bijna geen enkele opdrachtgever of reclamemaker durft zijn handen nog te branden aan een compleet blank gezin en dus zijn alle echtparen tegenwoordig gemengd. Prima hoor, op zich geen problemen mee, maar het is geheel doorgeslagen en nu lijkt het wel alsof het fout is als een blanke man en een blanke vrouw trouwen en dan blanke kinderen hebben (of een zwarte man met een zwarte vrouw, want dat zie je dus ook bijna niet meer).
Deze cancel culture beperkt zich niet alleen tot ras. Ook mensen met meningen of uitingen over geloof, cultuur, milieu en geslacht worden door fanatieke beroeps-gekwetsten onder de loep genomen, uitgeplozen en vervolgens aan de schandpaal genageld.
Zo werd een klimaatkritisch programma van Marianne Zwagerman gecanceld. Critici over het coronabeleid worden automatisch weggezet als wappies, ongeacht of ze genuanceerd denken of niet. Je hoeft maar even met je mening buiten de gangbare pot te pissen of je krijgt al snel een stempel op je voorhoofd dat eindigt op -ist.
Cultural appropriation of culturele toe-eigening wordt het genoemd, wanneer iemand dus iets doet, schrijft, kookt (!) of aantrekt wat niet bij zijn of haar eigen cultuur hoort. Wederom zijn er voorbeelden te over, zoals het meisje die naar haar prom een Chinese jurk aantrok, de carnavalganger die een Indianentooi opzet, de blanke foodtruck uitbaatster die Mexicaanse gerechten serveerde, of, om bij literatuur te blijven, de schrijfster Amélie Wen Zhao van de fantasy roman Blood Heir, die kritiek kreeg, omdat ze niet het recht heeft over andere culturen te schrijven, waarop de uitgever de roman nog voor publicatie terugtrok. Haar boek gaat over een slavenmeisje en slavernij wordt tegenwoordig voornamelijk gezien als een Afro-Amerikaanse ‘ervaring’ en dus privilege om daar over te mogen schrijven of een mening over te mogen hebben.
Het sijpelt ook gevaarlijk door in het onderwijs. Een saillant voorbeeld zien we bij de University of Southern California, die recent een professor in bedrijfseconomie en communicatie op non-actief stelde. Wat was zijn misdaad? Hij had gedoceerd over zogenaamde ‘opvulwoorden’ tijdens denkpauzes bij het spreken. Hij gaf een voorbeeld in het Chinees (‘nei ge’) en toen ging het mis. Een groep zwarte studenten wilde hier het woord nigger in horen, voelde zich gekwetst en schreef vervolgens een anonieme (!) klaagbrief, waarna de universiteit diep door het stof ging.
Geslacht of gender is ook zo’n dingetje tegenwoordig. Alles moet inclusief zijn en dus kun je bijna geen woord meer zeggen – of schrijven – zonder dat het tot ophef leidt. In Amerika werd op een universiteit het beroemde toneelstuk Vagina Monologen ingetrokken, omdat het exclusief was, want het kon potentieel mensen-met-penis-die-zich-als-vrouw-identificeren tegen het hoofd stoten.
Een voorbeeld hiervan is het kanaal Disney+, dat veel klassiekers niet langer wil uitzenden vanwege rolbevestigende stereotypering. Peter Pan en Dumbo zijn als gevolg van een doorgeslagen weldenken in de prullenbak verdwenen. Bovendien bevatten ze blijkbaar ook nog eens racistische kenmerken (de Roodhuiden in Peter Pan en de zwarte kraaien in Dumbo zijn de boosdoeners).
Looney Tunes-figuren Lola Bunny en Pepé Le Pew zijn uit de film Space Jam film: A New Legacy geknipt. Speedy Gonzales is ineens beledigend voor Mexicanen. Mr Potato Head (uit Toy Story) mag geen meneer meer zijn. Thomas the Tank Engine heeft ook blijkbaar te veel testosteron.
Daarnaast werden door Disney+ ook nog andere films verwijderd: The Aristocats (karikatuur van Oost-Aziatische volkeren) en Swiss Family Robinson (de piraten geven Aziatische en Midden-Oosterse beschavingen racistisch weer).
En dan hebben we het nog niet eens over #MeToo gehad, wat in den beginne ook een juiste verontwaardiging was, maar inmiddels ook weer in de exces-modus geschoten is. Zo was er kort geleden ineens een activiste die het openhouden van een deur voor een vrouw een patriarchaal en koloniaal onwenselijk relict vond. En activisten vinden dat de prins Sneeuwwitje in het sprookje niet meer wakker mag kussen, omdat de prinses hier immers geen expliciete toestemming voor gegeven heeft. Dat zou kinderen aanzetten tot denkbeelden dat seksueel overschrijdend gedrag in orde is.
Deze kramp van zelfopgelegd welbevinden vanwege morele superioriteit geldt overigens ook voor de woke cultuur, die door sommigen ook misbruikt of fout geïnterpreteerd wordt en steeds vaker in de hoek van onwenselijke politieke correctheid terechtkomt.
En wat moet je met zo’n absurd bericht dat de Universiteit van Hull de spelling van studenten niet meer gaat corrigeren, omdat ‘goed taalgebruik kan worden gezien als wit, mannelijk en elitair’? Dat ‘wit’ al een tijdje een vies woord is, wist ik, dat witte mannen bij voorbaat verdacht zijn ook, maar nu is ‘elitair’ (wat dit dan ook is) ook ineens verkeerd? Moet ik hier elitair lezen als ‘goed opgeleid’? Of als ‘behorend tot de heersende klasse’? Als we dat gaan demoniseren, dan kunnen we net zo goed een paar eeuwen terug in de tijd en de guillotine weer oprichten voor elke politicus, industrieel, CEO en miljonair. ‘Wit (blank is ook ineens een vies woord) privilege’ is ook zo’n parapluterm waarmee je van alles en nog wat ongefundeerd kunt demoniseren.
De vrije meningsuiting staat gevaarlijk onder druk. In Amerika is het al volop aan gang – een korte Google-zoektocht levert schrikbarende voorbeelden – en Europa is ook spoedig aan de beurt. Het is hier al en ik vrees echt dat het niet lang duurt voor het vaste grond onder de voeten heeft en ook zo machtig is geworden, voornamelijk met dank aan social media. Nu al zie je dat posts met bijvoorbeeld kritiek op BLM geblockt worden.
Elk land kent zijn eigen worsteling. In Zweden mag de vader van Pippi Langkous geen negerkoning meer heten en in Nederland doet het Rijksmuseum de term Gouden Eeuw in de ban. Ik vind dat deze overdrive-modus in het schoonpoetsen van geschiedenis en literatuur afbreuk doet aan de gerechtvaardigde en noodzakelijke discussie over discriminatie, dat het de hele zaak geen goed doet en mensen vervreemdt van het thema, met alle gevolgen van dien. Bovendien slaat het fanatieke, blinde militantisme dat sommigen in deze strijd bezigen, elke vorm van discussie dood. En dan heb je dictatuur.
Ik denk hier vaak over na en af en toe bekruipt me het gevoel van ‘wat als zo’n type één van mijn boeken onder handen krijgt’? Hij of zij (of het) hoeft het niet eens gelezen te hebben, een samenvatting of een vermoeden is al voldoende, zoals bij mevrouw Zhao. Nogmaals, ik ben een ‘kleine vis’, maar er hoeft er maar één te zijn… En als de uitgever en de bibliotheek dan hun handen van me aftrekken, heb ik een probleem. En met mij de lezers en het vrije woord.
En mijn boeken zitten vol met aanstootgevend materiaal, althans, als je het zo wilt zien. Allereerst schrijf ik over andere culturen dan de Nederlandse. De boeken over Damien Kingston gaan ook nog eens, zijdelings, over slavernij, en dat is al helemaal een ‘no go’, want volgens activisten en critici mag je daar alleen over schrijven als je zwart bent. Dus ik maak me schuldig aan culturele toe-eigening.
Mijn boeken spelen zich af in een andere periode en ik probeer ze zo historisch correct mogelijk te schrijven. Dat betekent automatisch dat de personages een in die tijd gangbare manier van denken hebben, dat bepaalde opvattingen toen als fout (of goed) bestempeld werden, dat ze een bepaald woordgebruik bezigden. Dus een slaveneigenaar noemde zijn slaven nikkers. Dat woord mag tegenwoordig niet meer, maar het zou echt belachelijk zijn als ik iemand uit Georgia in 1858 ineens over zijn slaven zou laten praten als ‘mijn gekleurde medemens’. In vroeger eeuwen was homofilie strafbaar. In die tijd mocht een man zijn vrouw slaan, nee, hij werd zelfs geacht haar te disciplineren. Het stond nota bene in de wet!
Dus om nu niet de woede van deze cancel culture aanwakkeraars op mijn hals te halen, zou ik dat allemaal uit mijn boeken moeten halen. Nou, dan blijft er bar weinig over, om van historische correctheid nog maar te zwijgen.
En ik zou er ook weer dingen aan toe moeten voegen. Mijn hoofdpersonen zijn hetero of doen in ieder geval of ze hetero zijn, omdat dit toen was hoe je je te gedragen had. Iedereen zat toen helaas aan zijn rolpatroon vast. Mijn hoofdpersonen proberen zich er dikwijls aan te onttrekken, met alle gevolgen van dien. Want zo zat de wereld toen in elkaar. Maar om mijn schrijfsels inclusief te maken, zou ik toch echt verplicht af en toe een hoofdpersonage homoseksueel of transgender of zoiets moeten maken.
#MeToo kan me ook door de gehaktmolen halen vanwege het geweld tegen vrouwen. Het doet er niet toe dat ik het niet goedpraat, het maakt geen moer uit dat ik laat zien hoe de vrouwen hier onder lijden: je beschrijft het en dus zit je fout, want inherent verheerlijk je het toch, zo vinden de activisten.
Mijn schrijfsels zijn niet politiek correct. Ik schrijf geen maatschappelijk bewogen boeken. Ik schrijf historische romans. En dan heb je te maken met een cultuur en een politiek spectrum die nu niet meer door de beugel kunnen. Ik geef er geen waardeoordeel aan, ik beschrijf slechts in welk raamwerk van cultureel en politiek denken de hoofdpersonen hun avonturen beleven en hoe dat hun doen en laten beïnvloedt.
Binnenkort wil ik eens proberen of ik fantasy kan schrijven. Lekker veilig, zou je denken. Nou nee… Google maar eens… Ook fantasy schrijvers worden op dit moment aangevallen. Je verzonnen beschaving hoeft maar een klein beetje op een bestaande cultuur te lijken en ‘belediging’ ligt op de loer.
Ben benieuwd wanneer ik gecanceld word…
