Gif op je Bakkes

Geluk kun je afdwingen, wordt er wel eens gezegd. Maar ik betwijfel of het altijd zo is. Soms heeft iets ook gewoon met mazzel of domme pech te maken.

Zo las ik het verslag van de Driekeizerslag van Austerlitz tussen Napoléon Bonaparte enerzijds en de keizers van Rusland en Oostenrijk anderzijds. Keizer Napoléon had een enorm gewaagd plan bedacht, wat erop neer kwam dat hij zijn rechterflank gevaarlijk verzwakte om de vijand in de val te lokken. Maar het slagen of hopeloos falen van het plan viel en stond met de mist. Als de mist te vroeg op zou trekken, zou de vijand zijn omtrekkende beweging te vroeg opgemerkt hebben, als de mist te laat op zou trekken, zou het Franse leger blind vechten.

Bij Austerlitz had hij mazzel, bij Waterloo pech. Daar gooide de regen roet in het Franse eten. Door de aanhoudende, harde regenval kon hij niet zo snel optrekken als hij had gewild, wat Wellington de tijd gaf om stelling te nemen en Blücher de mogelijkheid gaf net op tijd op het slagveld te verschijnen. Die regen was domme pech, maar kwam niet uit de lucht vallen. Wel, nou ja, regen komt wel uit de lucht vallen, maar het slechte weer had wel een oorzaak, volgens geleerden. Want twee maanden eerder was de vulkaan Tambora in Indonesië verwoestend uitgebarsten, wat de aarde in het “jaar zonder zomer” in 1816 stortte.

Waarom ik over pech begon? Mijn familie heeft er de laatste twee jaar ook voortdurend mee te maken, een lange stroom aan pechgevallen, van een hartaanval bij mijn man afgelopen juli tot een redelijk zwaar ongeluk van mijn broer vanochtend, van medische problemen bij familieleden, een longontsteking bij mijn 95-jarige moeder en kostbaar gepruts van incompetente aannemers, en alles wat daartussen zit.

Dat is op privégebied, maar op boekengebied zat het ook niet altijd mee. Mijn zending naar de Koninklijke Bibliotheek kwam buiten mijn schuld tot twee keer aan toe aan bij een ander bedrijf, tot het uiteindelijk weer naar mij retour gezonden werd. Gelukkig kende één van mijn vrienden iemand die bij de KB werkt en de zending wel persoonlijk wilde afgeven. En mijn uitgever was in december even vergeten om mijn laatste boek aan te bieden bij Biblion, waardoor het moment dat het te leen is bij de bibliotheken met maanden vertraagd is, wat weer tot gevolg heeft dat de verschijningsdatum van het laatste deel van de trilogie ook opgeschoven moet worden.

Tot zover de update hoe het op het privé- en boekenfront staat, maar deze inleiding heeft natuurlijk niets te maken met de titel van de blog. Wel, misschien toch wel een beetje. Want ergens is het natuurlijk pure pech als je in de wens om aan de heersende schoonheidsidealen te voldoen, je door onwetendheid van de wetenschap gebruik maakt van spullen die je alleen maar lelijker zullen maken. Als het daar bij blijft…

Mooi willen zijn is van alle tijden. Dus make-up is ook al oud. Het vermoeden bestaat dat de IJstijd-mens zich al versierde met oker op het gelaat. Zelfs de meest primitieve stammen versieren zich met takjes en bloemen, schelpen en botten, en allerlei soorten pigment. Wie eens op internet zoekt naar de Surma en Mursi stammen in de Omo Vallei (een gebied tussen Ethiopië, Kenya en Soedan), ziet hoe fantasievol mensen wat de natuur hun biedt kunnen gebruiken om zich mooi te maken.

En niet alleen verf en voorwerpen worden gebruikt als make-up. Ook zelfverminking komt voor, hoewel de oorsprong daarvan vaak ligt in het beschermen van de vrouwelijke stamleden tegen ontvoering door vijandige stammen. Je kunt hierbij denken aan de lipschijven van de Mursi, neuspluggen van de Apatami, de verlengde nekken van de Karen, de misvormde schedels van de Mangbetu en Maya, de gevulde tanden van de Mentawai, (litteken-)tatoeages en piercings. Maar dat is weer een heel ander verhaal.

Maar make-up was niet altijd ongevaarlijk… En soms zelfs ronduit dodelijk. Soms wist de gebruiker dat niet door ontbrekende wetenschappelijke kennis van die tijd, maar soms was het wel (deels) bekend, maar nam men de risico’s op de koop toe. Ach, ook nu doen we vaak dingen die ongezond voor ons zijn, dus dat is niets nieuws. Denk maar eens waar Botox werkelijk van gemaakt is!

En alsof giftige schoonheidsproducten al niet erg genoeg waren, had onze arme voorouder ook nog eens te maken met giftige kleurstoffen van zijn kleding, giftige medicijnen en andere giftige gevaren die overal op de loer lagen! Om nog maar te zwijgen van hoe ongezond de extreme korsetten waren!

Maar laten we met make-up beginnen, want anders had ik deze blog een andere titel moeten geven.

Een veelvoorkomend ingrediënt was lood. Het zat in eyeliner, oogmake-up, crèmes om de huid lichter te maken en sproeten te verwijderen en in foundation voor een bleek gelaat. Het werd al door de Egyptenaren en Romeinen gebruikt en verder vooral in de Renaissance en 19^e eeuw. De gevolgen van dit goedje waren niet mals: rottende tanden, haaruitval, hoofdpijn, buikpijn, hoge bloeddruk, spierpijn, gewrichtspijn, leermoeilijkheden en ontwikkelingsstoornissen bij kinderen. In extreme gevallen kon je ervan in coma raken. Daarnaast, oh karma, beschadigde het de huid, waardoor er dus nog meer make-up nodig was, met nog meer beschadigingen als gevolg. En als je het voor je huid gebruikte, mocht je niet lachen, want het werkt aangelengd met eiwit en lachen zou barstjes veroorzaken in het laagje smeersel.

In het begin van de 20^e eeuw begonnen vrouwen zich te realiseren dat lood gevaarlijk was. En dus grepen ze in het vervolg naar cyanide om hun haar te verven. De symptomen van cyanidevergiftiging zijn hoofdpijn, duizeligheid, kortademigheid, overgeven en de dood.

Ook zo’n lekker gezond goedje was kwik. Het werd in de vijftiende eeuw gebruikt om je gezicht mee te peelen of scrubben, het was de basis voor vermiljoen, een pigment dat in rouge en lipstick zat, wenkbrauwen werden ermee behandeld en men probeerde er wimpers voller mee te krijgen. Helaas werd je er ook krankzinnig van. De Engelse uitdrukking ‘mad as a hatter’ heeft een historische basis, want juist hoedenmakers kwamen heel veel in contact met kwik. En ja, het zat ook nog eens in een ruime verscheidenheid van medicijnen. Zo vond men kwik een beproefd goedje om venerische ziekten mee te bestrijden.

Nog gezelliger wordt het met arsenicum. Tot de jaren 20 van de vorige eeuw werd het gebruikt om onzuiverheden van de huid mee te behandelen, maar wel in lage doses. In de 19^e eeuw werd het echter ook opgegeten en in baden gedaan. De gevolgen van langdurig of overmatig gebruik waren laesies van de handen en voeten, nierfalen, haaruitval, conjunctivitis (een soort oogontsteking), keratosis (een soort huidaandoening), vitiligo en zelfs de dood. Daarnaast was het ook nog eens verslavend. Het was dermate gevaarlijk, dat het in de 19^e eeuw hét middel was om mee te vergiftigen. Arsenicum-moorden waren toen een ware plaag.

Je kunt natuurlijk nog een stapje verder gaan en ongebluste kalk gaan gebruiken. Samen met lood en zwavel (!) werd het in de 16^e eeuw gebruikt om het haar lichter of roder te maken. De gevolgen waren hoofdpijn, misselijkheid en ernstige bloedneuzen.

Wie mooie, grote pupillen wilde, gebruikte oogdruppels van belladonna. Dat veroorzaakte niet alleen hartkloppingen, maar bizar genoeg ook blindheid. En als je geen belladonna kon krijgen, dan kon je altijd nog lekker citroensap of parfum in je ogen gooien!

In de negentiende eeuw werk ammoniak gebruikt om in de ochtend het gezicht te wassen en om de haargroei te stimuleren. Vreemd genoeg werd het ook gebruikt om juist haar te verwijderen. Opium werd gebruikt in nachtmaskers. En wie echt heel bleek wilde lijken, gebruikte lekker giftig email waarover dan met indigo aderen geschilderd werden.

Denk niet dat dit iets was van het onderontwikkelde verleden, waarin men nog geen kennis van zaken had. Vanaf 1917 werd er ruimschoots gebruik gemaakt van radium. Jawel, radioactief radium! Het zat in zowat elk product, van gezondheidstonics tot schoonheidsproducten als lippenstift, gezichtspoeder en rouge, van condooms tot luiers. De meisjes die in de radiumfabrieken werkten (de beroemde Radium Girls) gaven zelfs een groenig licht, wat super was ’s nachts bij het uitgaan. Het was zo’n geliefd effect, dat meisjes er graag werkten. Helaas veroorzaakt radium allerlei kwalen en pijn en leidt het onherroepelijk tot mismaaktheid en daarna de dood.

Gif zat niet alleen in make-up. Het zat ook in verf (zowel voor huizen en schilderijen als voor kleding), in medicijnen en in behang. Pigmenten voor kleding waren vaak niet ongevaarlijk.

In verf en behang kon je arsenicum aantreffen en loodwit wordt al van voor het jaar nul gebruikt voor cosmetica en verf voor schilderijen. In middeleeuwse manuscripten (maar ook al in het oude Egypte) werd rood lood of minium gebruikt. Napels-geel wordt gemaakt van lood en antimoon en komt onder andere voor in Egyptisch en Mesopotamisch glas en was populair in de periode 1750-1850.

Linke soep was vermiljoen, waar kwik in zit en wat hierboven al genoemd is. Ook de Romeinen gebruikten dit al. Het beroemde Scheele’s Groen of arsenicumgroen was arseen gemengd met onder andere kopersulfaat. Dit werd gebruikt voor kleding, speelgoed en behang. In 1808 werd het opgevolgd door Parijs-Groen, waar ook arseen in zat en dat tot de jaren 60 van de vorige eeuw toegepast werd. In de 19^e eeuw stierf Matilda Scheurer aan dit goed. Ze werkte in een fabriek voor kunstbloemen en was net even te vaak ermee in aanraking gekomen.

En ten slotte werd in de 20^e eeuw uranium gebruikt voor keramiekglazuur!

En sommige van deze ingrediënten zijn niet alleen levensgevaarlijk, maar ook nog eens verslavend.

En last but not least: uit pure onwetendheid werd voedsel in het begin in loden blikken gedaan. Er wordt aangenomen dat dit heeft meegespeeld bij de dood van de mannen op de poolexpeditie van Franklin in de 19^e eeuw.

Maar weten we nu beter dan? Ik noemde al even botox, waar (zeer kleine doses) van botulinetoxine in zit, wat de vogelziekte botulisme veroorzaakt. Bijna alle vrouwen dragen wel eens hoge hakken, maar bij dagelijks gebruik kunnen die schade veroorzaken aan de ruggengraat, heupen, knieën, enkels en voeten. De meeste producten die de tanden bleken bevatten waterstofperoxide, die het tandglazuur kunnen aantasten. Uv-licht is bijzonder schadelijk en kan kanker veroorzaken, maar het wordt zonder na te denken gebruikt voor gel-nagels. Daarnaast maakt het ook de nagels zwakker. Verder werken ook zonnebanken met Uv-straling. En hoe vaak gaat het niet fout met borstvergrotingen, lipfillers en vergelijkbare ingrepen?

Wie mooi wil zijn, moet pijn lijden…